Kế toán ngân hàng có vai trò phản ánh và kiểm soát tình hình tài chính của doanh nghiệp. Do đó, công tác hạch toán các nghiệp vụ trong kế toán ngân hàng yêu cầu tuân thủ các nguyên tắc chặt chẽ nhằm đảm bảo tính minh bạch, chính xác, kịp thời để hỗ trợ công tác quản lý và giúp các ngân hàng đánh giá hiệu quả hoạt động và đưa ra quyết định tài chính hợp lý. Trong bài viết dưới đây, chúng tôi sẽ tổng hợp và gửi đến các bạn những thông tin chính xác nhất về hạch toán kế toán ngân hàng.
1. Kế toán ngân hàng là gì?
Kế toán ngân hàng (tiếng Anh là Bank Accountant) là vị trí công việc tập trung vào việc ghi nhận, theo dõi và báo cáo toàn bộ các giao dịch tài chính liên quan đến hoạt động tiền gửi ngân hàng của một doanh nghiệp. Nhân viên kế toán ngân hàng, đảm nhận vai trò quan trọng trong việc thực hiện các nghiệp vụ ghi sổ, tổng hợp, phân tích và xử lý tài chính cho ngân hàng.
2. Đặc điểm của kế toán ngân hàng
Với những đặc thù riêng trong công việc, vị trí kế toán ngân hàng trong doanh nghiệp có những đặc điểm sau:
- Gắn liền với hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt: Hầu hết các giao dịch lớn của doanh nghiệp đều thực hiện qua tài khoản ngân hàng (Ví dụ: Thanh toán tiền mua hàng, trả lương, nộp thuế, vay vốn, trả nợ vay, nhận thanh toán từ khách hàng,…) Vì vậy, kế toán ngân hàng phải theo dõi chi tiết từng khoản tiền gửi, tiền vay và các giao dịch phát sinh tại ngân hàng.
- Phản ánh và kiểm soát dòng tiền qua ngân hàng: Kế toán ngân hàng phải theo dõi chặt chẽ dòng tiền vào và ra qua các tài khoản ngân hàng, đảm bảo khớp đúng với sổ phụ ngân hàng, đồng thời đảm bảo kiểm soát tính hợp lệ, hợp pháp của các chứng từ liên quan.
- Liên quan trực tiếp đến các giao dịch tín dụng: Khi doanh nghiệp vay vốn ngân hàng, kế toán ngân hàng phải ghi nhận các khoản vay, theo dõi lãi vay, gốc vay, thời hạn trả nợ. Các khoản lãi vay được hạch toán vào chi phí tài chính, gốc vay theo dõi ngoại bảng hoặc ghi nhận riêng.
- Yêu cầu đối chiếu, kiểm tra thường xuyên: Nhân viên kế toán ngân hàng phải thường xuyên đối chiếu số dư tài khoản với sổ phụ ngân hàng để kịp thời phát hiện sai lệch (nếu có), đồng thời thực hiện bút toán điều chỉnh nếu cần để đảm bảo số liệu khớp đúng giữa doanh nghiệp và ngân hàng.
- Tuân thủ quy định pháp lý và chuẩn mực kế toán: Các giao dịch qua ngân hàng phải tuân thủ quy định pháp luật về thanh toán không dùng tiền mặt, kiểm soát dòng tiền và hạch toán đúng theo các chuẩn mực kế toán hiện hành (theo Thông tư 200 hoặc Thông tư 133,…).
- Gắn với quản lý thanh khoản và dòng tiền của doanh nghiệp: Kế toán ngân hàng cung cấp số liệu quan trọng để lập kế hoạch dòng tiền, đảm bảo doanh nghiệp có đủ nguồn vốn thanh toán kịp thời.
- Liên quan tới nhiều loại giao dịch đa dạng gồm: Thanh toán trong nước và quốc tế, giao dịch liên quan đến ngoại tệ (nếu có), giao dịch liên ngân hàng, chuyển tiền nội bộ giữa các tài khoản của doanh nghiệp tại nhiều ngân hàng khác nhau,…
3. Nghiệp vụ của kế toán ngân hàng
Dưới đây sẽ liệt kê các nghiệp vụ cơ bản mà nhân viên kế toán ngân hàng cần đảm nhận:
– Nghiệp vụ về ngân quỹ, thanh toán trong ngân hàng, liên quan đến quản lý tiền mặt và thanh toán giữa ngân hàng với khách hàng, gồm có:
- Thu, chi tiền mặt tại quỹ (nộp tiền, rút tiền, xuất quỹ, nhập quỹ).
- Quản lý tiền gửi, tiền vay của khách hàng (tiền gửi không kỳ hạn, có kỳ hạn, tiền tiết kiệm).
- Chuyển khoản nội bộ, liên ngân hàng (thanh toán bù trừ, chuyển tiền nhanh).
- Hạch toán các khoản phí, lãi suất phát sinh liên quan đến thanh toán.
– Nghiệp vụ về thanh toán, tín dụng quốc tế:
Ngân hàng thực hiện các dịch vụ thanh toán và tín dụng với đối tác nước ngoài, bao gồm:
- Thanh toán quốc tế qua SWIFT (chuyển tiền ra nước ngoài, nhận tiền từ nước ngoài).
- Tài trợ xuất nhập khẩu, tín dụng thư (L/C).
- Kế toán ngoại tệ và chênh lệch tỷ giá hối đoái.
– Nghiệp vụ về kế toán tài sản cố định, công cụ, dụng cụ:
- Ghi nhận tài sản cố định hữu hình, vô hình.
- Trích khấu hao tài sản cố định theo quy định.
- Xuất nhập công cụ dụng cụ, văn phòng phẩm.
- Thanh lý, nhượng bán tài sản cố định.
– Nghiệp vụ về kinh doanh vàng, đá quý, ngoại tệ
- Mua bán ngoại tệ, vàng bạc, đá quý.
- Hạch toán chênh lệch tỷ giá.
- Dự trữ và quản lý ngoại hối theo quy định.
– Nghiệp vụ về nguồn vốn chủ sở hữu:
- Ghi nhận và điều chỉnh vốn điều lệ.
- Hạch toán phát hành cổ phiếu, trái phiếu.
- Trích lập các quỹ dự phòng, quỹ đầu tư phát triển.
– Nghiệp vụ về thu – chi và kết quả kinh doanh:
- Hạch toán thu nhập từ lãi cho vay, dịch vụ, đầu tư chứng khoán.
- Hạch toán chi phí hoạt động, chi phí tài chính, chi phí dự phòng rủi ro.
- Tính toán và xác định lợi nhuận trước thuế, sau thuế.
– Nghiệp vụ liên quan đến lập Báo cáo tài chính định kỳ theo quy định của Nhà nước và Chuẩn mực kế toán:
- Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh.
- Bảng cân đối kế toán.
- Báo cáo lưu chuyển tiền tệ.
- Báo cáo tài chính hợp nhất.
4. Nhiệm vụ của một kế toán ngân hàng
4 nhiệm vụ chính của kế toán ngân hàng trong doanh nghiệp hiện nay gồm có:
- Ghi nhận và phản ánh thông tin: Nhân viên kế toán ngân hàng có trách nhiệm ghi chép và cập nhật kịp thời, chính xác các nghiệp vụ tài chính phát sinh. Việc này giúp theo dõi sát sao tình hình tài chính của doanh nghiệp.
- Phân tích và tổng hợp số liệu: Kế toán ngân hàng không chỉ đơn thuần ghi nhận dữ liệu mà còn tổng hợp, phân tích số liệu để cung cấp thông tin quan trọng cho ban lãnh đạo. Nhờ đó, ngân hàng có thể đưa ra các quyết định kinh doanh và chiến lược tài chính phù hợp.
- Kiểm tra và giám sát việc sử dụng vốn: Kế toán ngân hàng có vai trò theo dõi các khoản thu chi, đảm bảo nguồn vốn được sử dụng hiệu quả và minh bạch. Đồng thời, việc kiểm soát chặt chẽ giúp tối ưu hóa hiệu suất hoạt động của doanh nghiệp.
- Tổ chức công tác kế toán và hỗ trợ khách hàng: Ngoài các nhiệm vụ nội bộ, kế toán ngân hàng cũng đóng vai trò trong việc hỗ trợ khách hàng cá nhân và doanh nghiệp. Việc xử lý thông tin nhanh chóng, chính xác giúp nâng cao chất lượng dịch vụ và tạo dựng uy tín cho ngân hàng.
Ngoài ra, tùy thuộc vào từng tổ chức, doanh nghiệp mà nhân viên kế toán ngân hàng sẽ được phân công thêm nhiều nhiệm vụ khác nhau hoặc phối hợp với các bộ phận khác để tối ưu hóa công tác kế toán – tài chính của tổ chức.
5. Các đối tượng của kế toán ngân hàng
5.1. Tài sản và nguồn vốn
Tài sản là yếu tố cốt lõi trong kế toán ngân hàng, đại diện cho các nguồn lực mà doanh nghiệp sở hữu và sử dụng nhằm tạo ra giá trị kinh tế trong tương lai. Các loại tài sản chính bao gồm:
- Tiền mặt và tiền gửi: Gồm tiền mặt (VND, ngoại tệ, vàng bạc) và số dư tại Ngân hàng Nhà nước cũng như các tổ chức tín dụng khác.
- Chứng khoán và trái phiếu: Bao gồm tín phiếu kho bạc, trái phiếu chính phủ và các loại chứng khoán được đầu tư với mục đích sinh lời.
- Góp vốn và đầu tư: Đại diện cho vốn góp, đầu tư vào cổ phần, liên doanh và các công ty con.
- Tài sản cố định: Bao gồm tài sản hữu hình như trụ sở, thiết bị, máy móc, phương tiện vận hành và tài sản vô hình như quyền sử dụng đất, phần mềm máy tính.
- Tài sản khác: Bao gồm vật tư, công cụ lao động và các khoản phải thu khác.
Bên cạnh tài sản, nguồn vốn cũng đóng vai trò quan trọng trong cơ cấu tài chính của doanh nghiệp, gồm:
- Nợ phải trả: Bao gồm nghĩa vụ tài chính, các khoản vay từ Ngân hàng Nhà nước, tổ chức tín dụng khác và tiền gửi kho bạc nhà nước.
- Công cụ tài chính phát sinh: Như trái phiếu ngân hàng, giấy tờ có giá trị, công cụ phái sinh tài chính.
- Các khoản phải trả khác: Bao gồm các nghĩa vụ tài chính như thuế và các khoản phải nộp khác.
- Vốn chủ sở hữu: Gồm vốn điều lệ, thặng dư vốn cổ phần, cổ phiếu quỹ và các nguồn vốn do chủ sở hữu đóng góp.
- Quỹ dự trữ: Bao gồm quỹ dự phòng rủi ro tài chính, quỹ đầu tư phát triển và các quỹ khác theo quy định.
5.2. Thu nhập và chi phí
Thu nhập và chi phí là những chỉ số quan trọng phản ánh hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp, giúp đánh giá mức độ sinh lời cũng như khả năng quản lý nguồn lực. Trong kế toán ngân hàng, thu nhập và chi phí được chia thành các nhóm sau:
Thu nhập:
- Doanh thu từ hoạt động kinh doanh: Bao gồm thu nhập từ hoạt động sản xuất kinh doanh, đầu tư chứng khoán, chênh lệch tỷ giá và các khoản thu tài chính khác.
- Thu nhập khác: Bao gồm thu từ thanh lý tài sản, phạt vi phạm hợp đồng và các khoản thu không thuộc hoạt động kinh doanh chính.
Chi phí:
- Chi phí hoạt động kinh doanh: Bao gồm chi phí sản xuất, kinh doanh, mua bán chứng khoán, góp vốn, mua cổ phần, chênh lệch tỷ giá và chi phí khấu hao tài sản cố định.
- Chi phí khác: Gồm chi phí thanh lý tài sản, xử lý nợ xấu, thu hồi nợ quá hạn, các khoản đã ghi nhận doanh thu nhưng không thu được thực tế, phạt vi phạm hợp đồng kinh tế.
5.3. Đối tượng sử dụng thông tin kế toán ngân hàng
Kế toán ngân hàng không chỉ đơn thuần là ghi nhận giao dịch mà còn đóng vai trò cung cấp thông tin tài chính chính xác, minh bạch và kịp thời nhằm phục vụ nhiều đối tượng khác nhau:
- Nhà quản lý: Cần dữ liệu kế toán để theo dõi hoạt động tài chính, lập kế hoạch kinh doanh và kiểm soát rủi ro.
- Nhà đầu tư: Sử dụng thông tin tài chính để đánh giá hiệu quả hoạt động, tiềm năng sinh lời và mức độ rủi ro của doanh nghiệp trước khi đưa ra quyết định đầu tư.
- Khách hàng: Dựa vào báo cáo tài chính để đánh giá mức độ tin cậy của doanh nghiệp trước khi sử dụng dịch vụ.
- Cơ quan thuế: Sử dụng số liệu kế toán để đảm bảo ngân hàng thực hiện đầy đủ nghĩa vụ thuế theo quy định pháp luật.
- Cơ quan quản lý: Sử dụng thông tin kế toán để giám sát hoạt động, đảm bảo cho môi trường kinh doanh an toàn, lành mạnh.
6. Các bước định khoản kế toán ngân hàng
Trong kế toán ngân hàng, việc định khoản đóng vai trò quan trọng trong quá trình ghi nhận và phản ánh chính xác các giao dịch kinh tế vào hệ thống sổ sách. Để đảm bảo tính chính xác và hợp lý, kế toán cần tuân theo một quy trình cụ thể với các bước sau:
Bước 1: Xác định đối tượng kế toán
Trước tiên, kế toán cần xác định rõ các đối tượng liên quan đến giao dịch tài chính. Việc này giúp xác định chính xác tác động của nghiệp vụ kinh tế đến hệ thống tài khoản kế toán.
Bước 2: Xác định biến động giá trị
Sau khi nhận diện đối tượng kế toán, kế toán cần đánh giá mức độ thay đổi của từng tài khoản. Điều này giúp xác định giá trị gia tăng hay giảm sút của từng khoản mục tài chính, từ đó ghi nhận chính xác số tiền cần hạch toán.
Bước 3: Phân loại ghi Nợ và ghi Có
Đây là bước quan trọng trong định khoản kế toán. Dựa trên thông tin đã phân tích, kế toán phải quyết định tài khoản nào sẽ ghi Nợ và tài khoản nào sẽ ghi Có, đảm bảo nguyên tắc cân đối kế toán.
Bước 4: Kiểm tra tính cân đối
Trước khi hoàn tất, kế toán cần so sánh tổng giá trị ghi Nợ và tổng giá trị ghi Có để đảm bảo số liệu hợp lệ. Việc này giúp kiểm tra tính chính xác của nghiệp vụ hạch toán, tránh sai sót trong quá trình ghi nhận giao dịch.
7. Hướng dẫn hạch toán kế toán ngân hàng theo TT200
Nhân viên kế toán trong doanh nghiệp chủ yếu theo dõi, quản lý và thực hiện các nghiệp vụ liên quan đến tài khoản 112, cụ thể:
– Khi bán sản phẩm, hàng hoá, cung cấp dịch vụ thu ngay bằng tiền gửi ngân hàng, kế toán ghi nhận doanh thu:
+ Đối với sản phẩm, hàng hoá, dịch vụ, bất động sản đầu tư thuộc đối tượng chịu thuế gián thu (thuế GTGT, thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế xuất khẩu, thuế bảo vệ môi trường), kế toán phản ánh doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ theo giá bán chưa có thuế, các khoản thuế gián thu phải nộp được tách riêng theo từng loại thuế ngay khi ghi nhận doanh thu (kể cả thuế GTGT phải nộp theo phương pháp trực tiếp), hạch toán:
Nợ TK 112 – Tiền gửi ngân hàng (Tổng giá thanh toán)
Có TK 511 – Doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ (Giá chưa có thuế)
Có TK 333 – Thuế và các khoản phải nộp Nhà nước.
+ Trường hợp không tách ngay được các khoản thuế phải nộp, kế toán ghi nhận doanh thu bao gồm cả thuế phải nộp. Định kỳ kế toán xác định nghĩa vụ thuế phải nộp và ghi giảm doanh thu, hạch toán:
Nợ TK 511 – Doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ
Có TK 333 – Thuế và các khoản phải nộp Nhà nước.
– Khi nhận được tiền của Ngân sách Nhà nước thanh toán về khoản trợ cấp, trợ giá bằng tiền gửi ngân hàng, hạch toán:
Nợ TK 112 – Tiền gửi ngân hàng
Có TK 333 – Thuế và các khoản phải nộp Nhà nước (TK 3339).
– Khi phát sinh các khoản doanh thu hoạt động tài chính, các khoản thu nhập khác bằng tiền gửi ngân hàng, hạch toán:
Nợ TK 112 – Tiền gửi ngân hàng (Tổng giá thanh toán)
Có TK 515 – Doanh thu hoạt động tài chính (Giá chưa có thuế GTGT)
Có TK 711 – Thu nhập khác (Giá chưa có thuế GTGT)
Có TK 3331 – Thuế GTGT phải nộp (TK 33311).
– Xuất quỹ tiền mặt gửi vào tài khoản tại Ngân hàng, hạch toán:
Nợ TK 112 – Tiền gửi Ngân hàng
Có TK 111 – Tiền mặt.
– Nhận được tiền ứng trước hoặc khi khách hàng trả nợ bằng chuyển khoản, căn cứ giấy báo Có của Ngân hàng, hạch toán:
Nợ TK 112 – Tiền gửi Ngân hàng
Có TK 131 – Phải thu của khách hàng
Có TK 113 – Tiền đang chuyển.
– Thu hồi các khoản nợ phải thu, cho vay, ký cược, ký quỹ bằng tiền gửi ngân hàng; nhận ký quỹ, ký cược của các doanh nghiệp khác bằng tiền gửi ngân hàng, hạch toán:
Nợ TK 112 – Tiền gửi Ngân hàng (TK 1121, 1122)
Có TK 128, 131, 136, 141, 244, 344.
– Khi bán các khoản đầu tư ngắn hạn, dài hạn thu bằng tiền gửi ngân hàng, kế toán ghi nhận chênh lệch giữa số tiền thu được và giá vốn khoản đầu tư (được xác định theo phương pháp bình quân gia quyền) vào doanh thu hoạt động tài chính hoặc chi phí tài chính, hạch toán:
Nợ TK 112 – Tiền gửi Ngân hàng (TK 1121, 1122)
Nợ TK 635 – Chi phí tài chính
Có TK 121 – Chứng khoán kinh doanh (Giá vốn)
Có TK 221, 222, 228 (Giá vốn)
Có TK 515 – Doanh thu hoạt động tài chính.
– Khi nhận được vốn góp của chủ sở hữu bằng tiền mặt, hạch toán:
Nợ TK 112 – Tiền gửi Ngân hàng
Có TK 411 – Vốn đầu tư của chủ sở hữu.
– Khi nhận tiền của các bên trong hợp đồng hợp tác kinh doanh không thành lập pháp nhân để trang trải cho các hoạt động chung, hạch toán:
Nợ TK 112 – Tiền gửi Ngân hàng
Có TK 338 – Phải trả, phải nộp khác.
– Rút tiền gửi Ngân hàng về nhập quỹ tiền mặt, chuyển tiền gửi Ngân hàng đi ký quỹ, ký cược, hạch toán:
Nợ TK 111 – Tiền mặt
Nợ TK 244 – Cầm cố, thế chấp, ký quỹ, ký cược.
Có TK 112 – Tiền gửi Ngân hàng.
– Mua chứng khoán, cho vay hoặc đầu tư vào công ty con, công ty liên doanh, liên kết… bằng tiền gửi ngân hàng, hạch toán:
Có TK 112 – Tiền gửi Ngân hàng.
– Mua hàng tồn kho (theo phương pháp kê khai thường xuyên), mua TSCĐ, chi cho hoạt động đầu tư XDCB bằng tiền gửi ngân hàng:
+ Nếu thuế GTGT đầu vào được khấu trừ, kế toán phản ánh giá mua không bao gồm thuế GTGT, hạch toán:
Nợ TK 151, 152, 153, 156, 157, 211, 213, 241
Nợ TK 133 – Thuế GTGT được khấu trừ (TK 1331)
Có TK 112 – Tiền gửi Ngân hàng.
+ Nếu thuế GTGT đầu vào không được khấu trừ, kế toán phản ánh giá mua bao gồm cả thuế GTGT.
– Mua hàng tồn kho bằng tiền gửi ngân hàng (Theo phương pháp kiểm kê định kỳ), nếu thuế GTGT đầu vào được khấu trừ, hạch toán:
Nợ TK 611 – Mua hàng (TK 6111, 6112)
Nợ TK 133 – Thuế GTGT được khấu trừ (TK 1331)
Có TK 112 – Tiền gửi Ngân hàng.
Nếu thuế GTGT đầu vào không được khấu trừ, kế toán phản ánh giá mua bao gồm cả thuế GTGT.
– Khi mua nguyên vật liệu thanh toán bằng tiền gửi ngân hàng sử dụng ngay vào sản xuất, kinh doanh, nếu thuế GTGT đầu vào được khấu trừ, hạch toán:
Nợ TK 621, 623, 627, 641, 642,…
Nợ TK 133 – Thuế GTGT được khấu trừ (TK 1331)
Có TK 112 – Tiền gửi Ngân hàng.
Nếu thuế GTGT đầu vào không được khấu trừ, kế toán phản ánh chi phí bao gồm cả thuế GTGT.
– Thanh toán các khoản nợ phải trả bằng tiền gửi ngân hàng, hạch toán:
Nợ TK 331, 333, 334, 335, 336, 338, 341
Có TK 112 – Tiền gửi Ngân hàng.
– Chi phí tài chính, chi phí khác bằng tiền gửi ngân hàng, hạch toán:
Nợ TK 635, 811,…
Nợ TK 133 – Thuế GTGT được khấu trừ (Nếu có)
Có TK 112 – Tiền gửi Ngân hàng.
– Trả vốn góp hoặc trả cổ tức, lợi nhuận cho các bên góp vốn, chi các quỹ khen thưởng, phúc lợi bằng tiền gửi Ngân hàng, hạch toán:
Nợ TK 411 – Vốn đầu tư của chủ sở hữu
Nợ TK 421 – Lợi nhuận sau thuế chưa phân phối
Nợ TK 353 – Quỹ khen thưởng, phúc lợi
Có TK 112 – Tiền gửi Ngân hàng.
– Thanh toán các khoản chiết khấu thương mại, giảm giá hàng bán, hàng bán bị trả lại bằng tiền gửi ngân hàng, hạch toán:
Nợ TK 521 – Các khoản giảm trừ doanh thu
Nợ TK 3331- Thuế GTGT phải nộp (TK 33311)
Có TK 112 – Tiền gửi Ngân hàng.
– Kế toán đánh giá lại vàng tiền tệ:
+ Trường hợp giá đánh giá lại vàng tiền tệ phát sinh lãi, kế toán ghi nhận doanh thu hoạt động tài chính, hạch toán:
Nợ TK 1123 – Vàng tiền tệ (Theo giá mua trong nước)
Có TK 515 – Doanh thu hoạt động tài chính.
+ Trường hợp giá đánh giá lại vàng tiền tệ phát sinh lỗ, kế toán ghi nhận chi phí tài chính, hạch toán:
Nợ TK 635 – Chi phí tài chính
Có TK 1123 – Vàng tiền tệ (Theo giá mua trong nước).
Tạm kết:
Hạch toán kế toán ngân hàng chi tiết và chính xác sẽ đem lại nhiều điểm thuận lợi trong việc quản lý tài chính của các tổ chức tín dụng. Đồng thời, hệ thống hạch toán chi tiết còn góp phần nâng cao niềm tin của khách hàng và đối tác vào sự ổn định của ngân hàng. Trong bối cảnh hội nhập và phát triển kinh tế, việc hoàn thiện phương pháp hạch toán kế toán ngân hàng ngày càng trở nên quan trọng. Hy vọng những thông tin mà chúng tôi cung cấp sẽ đem lại nhiều giá trị hữu ích cho bạn đọc.
