Kế toán sáng tạo tuy không phải là hoạt động bất hợp pháp nhưng ranh giới giữa gian lận kế toán và việc sử dụng kế toán sáng tạo hợp pháp hiện nay rất khó xác định.
Kế toán sáng tạo là gì?
Kế toán sáng tạo là việc vận dụng linh hoạt và sáng tạo các kỹ thuật trong kế toán, hay còn gọi là các “thủ thuật”, để “biến tấu” thông tin trên báo cáo tài chính (BCTC), nhằm tác động đến nhận thức của người đọc BCTC.
Kế toán sáng tạo là một quá trình, trong đó kế toán sử dụng các kiến thức về các nguyên tắc, chuẩn mực, phương pháp kế toán, để điều chỉnh các con số được trình bày trên BCTC của một DN.
Dù có nhiều quan điểm khác nhau về kế toán sáng tạo song về cơ bản, các thủ thuật trong kế toán sáng tạo gồm: Kế toán cứng, quản lý lợi nhuận, làm mềm lợi nhuận và gian lận báo cáo.
Tác động của kế toán sáng tạo
Nhận định của nhiều chuyên gia cho rằng, kế toán sáng tạo không phải là hoạt động bất hợp pháp. Theo Farlex Financial Dictionary (2017), kế toán sáng tạo nhằm mục đích che giấu thực chất tài chính của DN nhưng “kế toán sáng tạo về cơ bản là hợp pháp”.
Việc kết luận kế toán sáng tạo có lợi hay gây hại cho DN, phần lớn tùy thuộc vào lý do, động cơ, cách thức sử dụng, bản chất và sự kiểm soát hành vi kế toán của DN. Bản thân việc thực hiện kế toán sáng tạo không phải là hành vi tiêu cực.
Nó chỉ mang ý nghĩa tiêu cực khi động cơ của việc thực hiện là nhằm tạo ra thông tin sai lệch để đánh lừa những người quan tâm đến BCTC của DN. Tuy nhiên, không ít thời điểm, kế toán sáng tạo vẫn bị coi là “tội đồ” gây ra những sai sót trên BCTC và những hệ lụy cho các bên, cụ thể:
– Về phía DN:
Kế toán sáng tạo ảnh hưởng tới mục tiêu dài hạn của DN, bởi đôi khi người ra quyết định chỉ nhìn thấy lợi ích trước mắt trong ngắn hạn mà bỏ qua các mục tiêu lớn trong dài hạn. Mức độ ảnh hưởng của việc áp dụng kế toán sáng tạo đến tương lai và các quyết định kinh doanh của DN chưa được Ban Điều hành và kế toán DN quan tâm đúng mức.
Do các đối tượng này chỉ tập trung vào các lợi ích trước mắt mà chưa quan tâm tới tác động tiêu cực trong dài hạn của các hành vi kế toán sáng tạo. Nếu kéo dài hay lặp lại nhiều lần, hành vi kế toán sáng tạo có thể dần gây tổn thất lớn cho DN, chính DN lạm dụng và bị phụ thuộc vào kế toán sáng tạo.
– Về phía nhà đầu tư hoặc đối tác:
Bằng cách “làm phép” số liệu, kế toán sáng tạo giúp tăng khả năng huy động vốn của DN, hoặc để thuyết phục nhà đầu tư bỏ vốn đầu tư vào DN hay khi đi vay các tổ chức tín dụng, dẫn tới DN sẽ có các hành vi điều chỉnh lợi nhuận để tránh vi phạm các điều khoản. Hậu quả là lòng tin của các nhà đầu tư, khách hàng, nhà cung cấp và các đối tượng sử dụng thông tin BCTC bị xói mòn.
– Về phía cơ quan quản lý nhà nước:
Kế toán sáng tạo có thể giúp DN lách luật để giảm các khoản thuế phải nộp cho Nhà nước. Khi sử dụng kế toán sáng tạo với mục đích không tích cực, nó có thể là công cụ hữu hiệu thực hiện hành vi tham nhũng hoặc tạo bình phong che dấu hoạt động kinh doanh đang giảm sút của DN, từ đó gây tác hại không nhỏ cho Nhà nước, các nhà đầu tư và nền kinh tế.
– Về phía khách hàng:
Tại nhiều quốc gia, khách hàng thậm chí có thể tẩy chay sản phẩm của DN nếu DN dính líu đến bê bối tài chính, dẫn đến kết quả kinh doanh bị sa sút, làm ảnh hưởng trầm trọng đến uy tín của DN.
Thực trạng kế toán sáng tạo
Theo các chuyên gia kế toán, kỹ thuật kế toán sáng tạo đang thay đổi theo thời gian. Khi các tiêu chuẩn, quy tắc và quy định kế toán thay đổi do các nhà lập pháp đưa ra, nhằm phù hợp với thực tế, những người làm kế toán sáng tạo cũng đang từng bước phải thay đổi kỹ thuật hoặc thủ thuật của họ. Vấn đề đặt ra là việc sử dụng kế toán sáng tạo hợp pháp và gian lận kế toán có ranh giới không rõ ràng và rất khó xác định
Đối với Việt Nam nền kinh tế đang phát triển với thị trường vốn non trẻ, trong xu thế hội nhập kinh tế toàn cầu, các hành vi kế toán sáng tạo cần được kiểm soát chặt chẽ nhằm đáp ứng yêu cầu về minh bạch và chất lượng công bố thông tin.
Sự cần thiết của kế toán sáng tạo
Thị trường chứng khoán tại Việt Nam đã và đang bước vào giai đoạn ổn định, chất lượng thông tin BCTC của các công ty niêm yết ngày càng được quan tâm. Do đó, cần thiết phải đánh giá các BCTC đó có sử dụng các thủ thuật kế toán sáng tạo hay không bởi việc lạm dụng kế toán sáng tạo trong các BCTC sẽ làm mất niềm tin của các nhà đầu tư.
Thực tế tại Việt Nam trong những năm gần đây cũng cho thấy, không ít DN niêm yết công bố kết quả kinh doanh thay đổi giữa trước và sau kiểm toán, đã gây nhiều lo lắng cho nhà đầu tư và các cơ quan quản lý.
Vì vậy, các cơ quan chức năng cần ban hành thêm một số quy định chặt chẽ hơn nữa về việc trình bày BCTC của các công ty, nhất là các công ty niêm yết, nhằm hạn chế thấp nhất mặt tiêu cực của kế toán sáng tạo.
Xem thêm
>> Kế toán trưởng – Vị trí quan trọng, mẫu mực trong doanh nghiệp
>> Những sai sót cần tránh khi kế toán các khoản vay
